Το Διδυμότειχο, ένα ακατέργαστο μνημειακό διαμάντι στο βορειοανατολικό άκρο της πατρίδας μας, είναι μία πόλη με πλούσιο ιστορικό βάθος και με πολλά μνημεία. Η ιστορία του διαδραματίζεται εδώ και χιλιάδες χρόνια ανάμεσα σε δύο λόφους (της Αγίας Πέτρας/Πλωτινόπολης και του Κάστρου), και σε δύο ποταμούς (Έβρος και Ερυθροπόταμος), όπου απλώνεται και ο έφορος κάμπος του Διδυμοτείχου. Τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής χρονολογούνται από το 5.000 π.Χ. και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς πέραν της υψηλής τους αισθητικής τέχνης καταδεικνύουν μία συνεχή κατοίκηση στην περιοχή για 7.000 χρόνια.
Νεολιθική κεραμική, εργαλεία, κοσμήματα, νομίσματα, αγάλματα, έργα υδραυλικής αρχιτεκτονικής, υπέροχα ψηφιδωτά συνθέτουν τον καταπληκτικό χώρο της Αρχαίας Πλωτινόπολης (δυστυχώς ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος). Στον απέναντι λόφο, στέκει σε πείσμα των καιρών με τα αγέρωχα τείχη του, το Βυζαντινό κάστρο της πόλης, κατασκευασμένο τον 6ο αιώνα επί Ιουστινιανού. Οθωμανικά μνημεία, όπως το μεγάλο τέμενος Βαγιαζήτ και πολλά νεοκλασικίζοντα κτίρια, συναντά ο επισκέπτης στο κέντρο της πόλης και περιφερειακά του κάστρου. Τέσσερα μουσεία (Βυζαντινό, Λαογραφικό, Στρατιωτικό και Εκκλησιαστικό) και μία Δημοτική Πινακοθήκη (του Δημητρίου Ναλμπάντη), πλουμίζουν την πόλη χρωματίζοντας τον αρχαιολογικό καμβά της Θρακικής Καστροπολιτείας. Δεν θα συνεχίσω με τα υπόλοιπα μνημεία της περιφέρειας του Διδυμοτείχου, καθώς βεβαίως και με την πλούσια και μοναδική γαστρονομία της περιοχής, θα σταθώ απλά σ’ ένα μοναδικό θέαμα που χαρακτηρίζει έντονα το λόφο του κάστρου, τα πολλά τεχνητά υπόσκαφα σπήλαια, για τα οποία θα παραθέσω λίγα στοιχεία παρακάτω.
Από την εργασία των ∆έσποινας Μακροπούλου – Σταύρου Μπάζα – Γιώργου Ευφραιµίδη –Τζούλιας Καλπακλή διαβάζουμε, ότι εντός και εκτός του κάστρου του Διδυμοτείχου βρίσκονται εκατοντάδες λαξευμένα υπόσκαφα σπήλαια. Η ύπαρξη τόσο πολλών σπηλαίων οφείλεται, διότι ο λόφος του Κάστρου αποτελείται από μαλακό κοραλλιογενή ασβεστόλιθο. Τα υπόσκαφα αυτά δεν διερευνήθηκαν επαρκώς, παρά μόνο τα συνοδεύουν κάποιες εικασίες ερευνητών, οι οποίοι : «άλλοι τα θεωρούν προϊστορικά λαξεύματα, σχετιζόμενα με λατρευτικές πρακτικές και ιερούς χώρους των αρχαίων Θρακών, ενώ άλλοι τα θεωρούν βυζαντινές κατασκευές, προορισμένες να αποτελέσουν κελάρια ή δεξαμενές νερού των σπιτιών της εποχής». Θα πρέπει επίσης να επισημάνουμε ότι πέραν των τεχνητών υπόσκαφων σπηλαίων, στις υπώρειες του λόφου του κάστρου, στη δυτική πλευρά : «ανοίγεται μία βαθιά σπηλιά, το Καγιάλι, με εντυπωσιακά στόμια και με πλήθος από σταλακτίτες και σταλαγμίτες».
Σχετικά με τη χρήση των υπόσκαφων, μέχρι σήμερα, τα περισσότερα από αυτά έχουν εμφανή σημάδια που δεν αφήνουν αμφιβολίες για τη χρήση τους ως αποθηκευτικοί χώροι. Ιδιαιτέρως όμως δύο χώροι, ξεχωρίζουν για την ξεχωριστή μορφολογία τους, και όπως αναφέρει και ο Δρ. Θανάσης Γουρίδης : «προσομοιάζουν εμφανώς με χριστιανικό χώρο λατρείας. Ο μη δόκιμος προσανατολισμός δεν είναι ικανός από μόνος του να ανατρέψει την υπόθεση αυτή, καθόσον είναι σύνηθες να μην τηρείται ακριβής προσανατολισμός σε λατρευτικούς χώρους λαξευμένους στο βράχο (π.χ. Καππαδοκία). Υπάρχει υπόσκαφο κάτω από τον πύργο της Βασιλοπούλας, όπου στο βόρειο χώρο του να έχει τρεις μικρές κόγχες στο ανατολικό τοίχωμά του, τη μία δίπλα στην άλλη και με τη μεσαία λίγο μεγαλύτερη από τις δύο ακριανές, παραπέμπει επίσης στη χριστιανική λατρεία. Ο προβληματισμός, μας οδήγησε να κάνουμε έρευνα σχετικά με την παρουσία θρησκευτικών χώρων στο Διδυμότειχο. Από αυτήν προέκυψε ότι οι Καντακουζηνός και Γρηγοράς στον 14ο αιώνα πράγματι αναφέρουν μοναστήρια στην περιοχή. Μεταξύ άλλων κατονομάζονται δύο, η μονή της Οδηγητρίας κοντά στο Διδυμότειχο και η μονή του Σωτήρος Παντοκράτορος μέσα στο κάστρο. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι ήταν και τα μόνα».
Μετά την επικράτηση του Ανδρονίκου Γ ́ στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο των Παλαιολόγων (1321-1328), έναντι του παππού του Ανδρόνικο Β ́, ο πρώτος εκτοπίζει τον Θεόδωρο Μετοχίτη (πρωθυπουργό του δευτέρου), σε μία από τις μονές του Διδυμοτείχου, για την οποία ο Μετοχίτης αναφέρει ότι : «διέμεινε σε κάποια μονή, που είναι η πρώτη ανάμεσα σε άλλες μονές». Ο Θεόδωρος Μετοχίτης είναι και ο συγγραφέας του βίου του μοναχού και μετέπειτα αγίου Ιωάννη του Νέου, ο οποίος ασκήτεψε σε σπήλαια της περιοχής.
Από τα παραπάνω λοιπόν προκύπτει ότι και ο μοναχισμός έχει μακρά παράδοση και παρουσία στην περιοχή του Διδυμοτείχου, και αν λάβουμε υπόψη και τα πολλά υπόσκαφα σπήλαια, καταλαβαίνουμε γιατί ταυτίζεται σε πολλές περιπτώσεις το Διδυμότειχο με την Καππαδοκία.
Ας δούμε όμως πως περιγράφει ο Νικηφόρος Γρηγοράς μαζί με την ιστόρηση των γεγονότων που αφορούν τον πρώτο εμφύλιο των Παλαιολόγων (1321-1328) τα υπόσκαφα σπήλαια, που υπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν βεβαίως στο κάστρο του Διδυμοτείχου : «Την επομένη, έπεισαν το νεαρό βασιλέα (Ανδρόνικο Γ΄) οι γύρω του και τον έστειλε (τον κυβερνήτη της Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνο, θείο του και υποστηρικτή του παππού του) στο Διδυμότειχο, για να τον φυλακίσουν σε ειρκτή (βαριά καταδίκη σε φυλάκιση) φοβερή και βασανιστικότατη. Γιατί η κορυφή που εξέχει από την πολίχνη του Διδυμοτείχου είναι όλη μια πέτρα, την οποία οι κάτοικοι, επειδή βρήκαν ότι είναι κατάλληλη για να λαξεύεται, την κούφωσαν με υπόγειες δεξαμενές και φρέατα, που δέχονταν τα νερά της βροχής¨.
Ωστόσο : «η όλη εικόνα του συμπλέγματος, καθώς και τα μοναδικά έως τώρα υπόσκαφα με λατρευτική μορφολογία, προκαλούν τεράστιο ενδιαφέρον και θα πρέπει κάποια στιγμή να ερευνηθούν σε βάθος, καθώς το πλήθος των επιφανειακών κινητών ευρημάτων που περισυλλέγονται τα τελευταία χρόνια στο λόφο του κάστρου δημιουργούν βάσιμες ελπίδες, ότι διατηρούνται ακόμη πολλές πληροφορίες για την ιστορία του τόπου που θα συμπληρώσουν τις γνώσεις μας για το Διδυμότειχο».
Ο Διδυμοτειχίτης φιλόλογος και λογοτέχνης Βασίλειος Σιναπίδης στο κείμενό του ¨Το Πελασγικό Διδυμότειχο¨, αναφέρει ότι τα υπόσκαφα σπήλαια του κάστρου εντυπωσίασαν και τον μεγάλο Έλληνα αρχαιολόγο Σπυρίδωνα Μαρινάτο. Συγκεκριμένα ο Σιναπίδης κάνοντας χρήση του λογοτεχνικού του ταλέντου, γράφει τα εξής : «Κείνο, όμως, που εντυπωσίασε τον καθηγητή Μαρινάτο είναι οι περίφημες σπηλιές, που είναι σκαλισμένες βαθιά στο μαλακό βράχο του φρουρίου με πρωτόγονα νεολιθικά εργαλεία, όπως ήταν σφυριά και κοπίδια από πυρίτη λίθο. Οι σπηλιές αυτές είναι πρωτόγονες κατοικίες, με κολόνες πέτρινες στο εσωτερικό τους, που είναι κι΄ αυτές λαξευτές και πρόσθετες, με σκαλιστές εσοχές και βαθουλώματα σαν ράφια, όπου τοποθετούσαν οι Πελασγοί τους λύχνους κι΄ άλλα σκεύη, βρέθηκαν όστρακα αγγείων στις ανασκαφές. Οι σπηλιές αυτές, που είναι πολυάριθμες κι΄ όλες στη μεσημβρινή πλαγιά του λόφου, για να μη μπαίνει μέσα το Θρακιώτικο ξεροβόρι που θερίζει και πιρουνιάζει τα κορμιά».
Το τελευταίο χρονικό διάστημα, ένα κλιμάκιο της Εφορίας Αρχαιοτήτων Έβρου εργάζεται επάνω στο κάστρο του Διδυμοτείχου, έχοντας επίκεντρο τον καθαρισμό και τη συντήρηση υπόσκαφων σπηλαίων. Όσοι φίλοι έλαβαν μέρος στον ιστορικό περίπατο που διοργάνωσε ο Σύλλογός μας (Καστροπολίτες – Γνώση και Δράση) στις 23 Οκτωβρίου 2022 βίωσαν μία ευχάριστη έκπληξη, καθώς πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια είδαν ένα κάστρο καθαρό από βλάστηση, όπου μπόρεσαν να διακρίνουν πάρα πολλά υπόσκαφα σπήλαια και σε πολλά από αυτά να εισέλθουν και να βιώσουν μία πρωτόγνωρη εμπειρία. Θα σταθώ μόνο σ’ ένα υπόσκαφο (το οποίο οι Καστροπολίτες ονομάσαμε εργαστήρι οινοποιίας), στο οποίο ο επισκέπτης μπαίνοντας αντικρίζει έναν λαξευμένο στο βράχο ληνό, καθώς και βαθουλώματα στους πλαϊνούς τοίχους, τα οποία χρησιμοποιούνταν για την τοποθέτηση μεγάλων πήλινων αγγείων (κιούπια) όπου αποθηκεύονταν το κρασί.
Κλείνοντας το παρόν κείμενο, θα ήθελα να τονίσω, ότι δυστυχώς δεν υπήρξε η απαραίτητη μέριμνα από τις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους, ώστε να καταστεί το Διδυμότειχο μία πόλη ανοιχτό αρχαιολογικό μουσείο. Η δυναμική του όμως είναι τεράστια, σε βαθμό που ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται από τη μνημειακή και φυσική ομορφιά του. Για το λόγο αυτό προτείνω ανεπιφύλαχτα σε δασκάλους και μαθητές καθώς και σε όλο τον κόσμο, να επισκεφθούν την ιστορική Καστροπολιτεία της Θράκης, να γνωρίσουν το ζεστό καλωσόρισμα των κατοίκων, να γευθούν τις υπέροχες γεύσεις, να αναπνεύσουν τον πεντακάθαρο αέρα και να κάνουν ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο, όπου θα αντικαταστήσουν το Διδυμότειχο blues με το Διδυμότειχο choose !!!
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ιστορία και τα μνημεία του Διδυμοτείχου : fb ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΣ – ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗ – kastropolites.com – email : [email protected]. Ο Σύλλογος μας αναλαμβάνει δωρεάν εθελοντικές περιηγήσεις στην πόλη και στο κάστρο του Διδυμοτείχου.
. Βλ. Ματθαίου Κουτσουμανή, Πλωτινόπολη το Χρονικό της Έρευνας, www.archaiologia.gr & Ιωάννη Σαρσάκη, Πλωτινόπολη ένα Θαυμάσιο αρχαιολογικό πάρκο, kastropolites.com.
. Βλ. ∆έσποινας Μακροπούλου – Σταύρου Μπάζα – Γιώργου Ευφραιµίδη –Τζούλιας Καλπακλή, Καλές Διδυμοτείχου 2007, www.academia.edu, σ. 5.
. Βλ. Αθανασίου Γουρίδη, Διδυμότειχο μία άγνωστη πρωτεύουσα, Διδυμότειχο 2008, ό.π., σ. 16.
. Βλ. ∆έσποινας Μακροπούλου – Σταύρου Μπάζα – Γιώργου Ευφραιµίδη –Τζούλιας Καλπακλή, Καλές Διδυμοτείχου 2007, www.academia.edu, σσ. 6-7.
. Βλ. Σωτηρίου Ι. Μπαλατσούκα, Βυζαντινά Αγιολογικά Κείμενα – Αναχωρητές Άγιοι, Βίος αγίου Ιωάννου του νέου (εκ Διδυμοτείχου) υπό Θεοδώρου του Μετοχίτου, Τρίκαλα 2017, σ. 21.
. Βλ. Νικηφόρου Γρηγορά, Ρωμαϊκή Ιστορία, Εκδόσεις Νέας Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 1997, σ. 327.
. Βλ. ∆έσποινας Μακροπούλου – Σταύρου Μπάζα – Γιώργου Ευφραιµίδη –Τζούλιας Καλπακλή, Καλές Διδυμοτείχου 2007, www.academia.edu, σ. 7.
. Βασίλης Σιναπίδης (1922-2018) φιλόλογος, ζωγράφος, ποιητής, συγγραφέας, γλωσσομαθής και βραβευμένος από τη Γαλλική Ακαδημία του Παρισίου για το ποίημα του “Το Τραγούδι της Κύπρου”. Βλ. kastropolites.com, Βασίλειος Σιναπίδης ο βραβευμένος ευπατρίδης Διδυμοτειχίτης λογοτέχνης.
. Σπυρίδων Μαρινάτος (1901-1974), αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός με το τραγικό τέλος, σκοτώθηκε στον τόπο που ανέσκαπτε, το Ακρωτήρι της Θήρας. Έμεινε στην Ιστορία διότι ηγήθηκε της σπουδαιότερης, κατά πολλούς, ανασκαφής του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα.
. Βλ. ΤΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ Περιοδική έκδοση του Πολιτιστικού Συλλόγου Διδυμοτείχου και Περιφερείας εν Αθήναις (Ιστορία – Λαογραφία – Λογοτεχνία), Αθήνα 1978, σ. 15-18.
. Πατητήρι, μεγάλος κάδος ή χτισμένος χώρος μέσα στον οποίο πατιούνται τα σταφύλια για να βγει ο μούστος.
