Αμέσως μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-18), ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος, εν όψει της υπογραφής συνθήκης ειρήνης με τους ηττημένους Τούρκους, με μια σειρά από ταξίδια και διπλωματικές επαφές στο εξωτερικό, προσπάθησε και πέτυχε στο μέγιστο βαθμό, την ικανοποίηση των ελληνικών αιτημάτων. Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου υπογράφεται στην γαλλική πόλη των Σεβρών η ομώνυμη συνθήκη, με την οποία διαμελιζόταν η οθωμανική αυτοκρατορία μεταξύ των νικητών του Μεγάλου Πολέμου.
Οι όροι της συνθήκης ειρήνης άργησαν πολύ να καταρτιστούν, γιατί οι «ειρηνοποιοί» είχαν να επιλύσουν αμέτρητα προβλήματα στην Ευρώπη. Το σπουδαιότερο ήταν ότι τα σχέδια για την διανομή της τουρκικής αυτοκρατορίας είχαν προκαλέσει διαφωνίες ανάμεσα στους Συμμάχους, οι οποίοι δεν είχαν καμία διάθεση να αρχίσουν τα παζάρια για τη Μέση ανατολή, ωσότου σιγουρευτούν για την ανοικοδόμηση της Δύσης και την ανακούφιση των συνεπειών από τον καταστροφικό πόλεμο.
Η Συνθήκη των Σεβρών «έβαζε την ταφόπλακα» στην οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία έχανε τα 4/5 των εδαφών της και στα οποία ιδρύονται ανεξάρτητα ή αυτόνομα κράτη. Έτσι η Μεσοποταμία και η Παλαιστίνη περνούσαν στην διοίκηση της βρετανικής αυτοκρατορίας, η Συρία και η Κιλικία σε γαλλική σφαίρα επιρροής και η Αττάλεια στους Ιταλούς. Επίσης, αναγνωριζόταν η δημιουργία ανεξάρτητου αρμενικού κράτους και αυτονομία των Κούρδων ανατολικά του Ευφράτη.
Στην Ευρώπη, οι Τούρκοι διατηρούσαν μόνο την Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρα της, αλλά οι Σύμμαχοι μπορούσαν να μεταβάλουν το καθεστώς αυτό σε περίπτωση που δεν θα γινόταν σεβαστοί οι υπόλοιποι όροι της Συνθήκης. Επιπλέον, διασφαλιζόταν η ελεύθερη ναυσιπλοϊα στα Στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου που κηρύσσονταν ανοχύρωτα. Τέλος, ρυθμίζονταν διάφορα άλλα θέματα, στην συντριπτική τους πλειοψηφία εις βάρος της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Μεγάλη βαρύτητα είχαν οι ρήτρες που αναφέρονταν σε στρατιωτικά ζητήματα. Ο τουρκικός στρατός προβλεπόταν να περιοριστεί σε 35.000 άνδρες, που θα αποτελούσαν την χωροφυλακή και σε 15.000 άνδρες, που θα ανήκαν στα «ειδικά σώματα», με προορισμό την καταστολή ταραχών και την προστασία των συνόρων. Μια στρατιωτική επιτροπή θα επέβλεπε την εφαρμογή των όρων της αποστράτευσης και του αφοπλισμού. Για να αποτραπεί μάλιστα η δημιουργία εκπαιδευμένου στρατιωτικού προσωπικού, ο στρατός θα βασιζόταν στην εθελοντική κατάταξη και όχι στην υποχρεωτική θητεία.
Στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων τόσο η Ιταλία όσο και η Γαλλία προσπάθησαν να πάρουν την Σμύρνη από την Ελλάδα και γενικά ήταν εχθρικές προς τα συμφέροντα μας. Αλλά τον Φεβρουάριο του 1920, ο Βρετανός πρωθυπουργός Lloyd George διόρισε μια επιτροπή για να εξετάσει τα αιτήματα της ελληνικής πλευράς, αγνοώντας τις διαμαρτυρίες του πρωθυπουργού της Γαλλίας Millerand.
Οι όροι της συνθήκης των Σεβρών που αφορούσαν την Ελλάδα βασιζόταν στα πορίσματα της προαναφερόμενης επιτροπής. Η επιτροπή αυτή είχε οροθετήσει έναν τομέα γύρω από την Σμύρνη και είχε συστήσει να τεθεί υπό ελληνικό έλεγχο. Οι Τούρκοι θα εξακολουθούσαν τυπικά να διατηρούν την επικυριαρχία. Ως αντάλλαγμα για αυτή την παραχώρηση θα εκχωρούσαν στην Ελλάδα όλη την ανατολική Θράκη ως τις γραμμές της Τσατάλτζας. Στην Σμύρνη θα ιδρυόταν ένα τοπικό κοινοβούλιο που έπειτα από πέντε χρόνια, θα καλούνταν να ψηφίσει αν ο τομέας έπρεπε ή όχι να περάσει στην ελληνική κυριαρχία.
Η δυτική Θράκη, που παραχωρήθηκε από την ηττημένη Βουλγαρία στους Συμμάχους με τη συνθήκη του Νεϊγύ, περιήλθε με μια ξεχωριστή συμφωνία στην απόλυτη κυριαρχία της Ελλάδας, όπως και η ανατολική Θράκη, υπό τον όρο ότι το Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) θα γινόταν διεθνές λιμάνι και θα περιλάμβανε μια βουλγαρική ζώνη.
Η Συνθήκη των Σεβρών επιβεβαίωσε την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, τα οποία απελευθερώθηκαν κατά τη διάρκεια των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων υπό την ηγεσία του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη και με ναυαρχίδα το Θωρηκτό Αβέρωφ. Επιπροσθέτως, πέρασαν σε ελληνικά χέρια τα μαρτυρικά νησιά της Ίμβρου και Τένεδου.
Η δημιουργία της Μεγάλης Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών ήταν πλέον γεγονός. Μέσα σε έναν αιώνα, από την ελληνική επανάσταση του 1821 που απλοί άνθρωποι και αγνοί πατριώτες ξεσηκώθηκαν κατά της πανίσχυρης οθωμανικής αυτοκρατορίας, διεκδικώντας την λευτεριά τους, δημιουργήθηκε ένα πανίσχυρο θαλάσσιο κράτος χάρη στην διπλωματική δεξιοτεχνία του Βενιζέλου και τους θριάμβους του ελληνικού στρατού στα πολεμικά μέτωπα. Το όραμα της «Μεγάλης Ιδέας» έπαιρνε σάρκα και οστά.
Όμως, η επιστροφή του Βασιλιά Κωνσταντίνου δημιούργησε νέα δεδομένα στο εσωτερικό της χώρας και στο μικρασιατικό μέτωπο. Η επικύρωση της συνθήκης δεν έγινε από κανένα συμμαχικό κοινοβούλιο(με εξαίρεση το ελληνικό), καθώς μετά την επαναφορά του γερμανόφιλου Κωνσταντίνου στον ελληνικό θρόνο, διαταράχθηκαν οι σχέσεις με τις συμμαχικές δυνάμεις, κυρίως με την προστάτιδα βρετανική αυτοκρατορία, οι οποίες ποτέ δεν τον αναγνώρισαν ως αρχηγό του ελληνικού κράτους.
Δυστυχώς, η συνθήκη των Σεβρών θα αποδειχτεί με τραγικό για την ελληνική πλευρά τρόπο, ότι ήταν κενό γράμμα. Η εγκατάλειψη της Ελλάδας από τους υποτιθέμενους Συμμάχους, η ανικανότητα της ανώτατης πολιτικο-στρατιωτικής ηγεσίας της χώρας, αλλά κυρίως η ενίσχυση του τουρκικού εθνικισμού και η ενδυνάμωση του στρατού του Μουσταφά Κεμάλ, οδήγησαν στην Μικρασιατική καταστροφή και στην οριστική εγκατάλειψη της «Μεγάλης Ιδέας».
Θάνος Κάλλης
Δικηγόρος-Ιστορικός
