Πέντε χρόνια έχουν περάσει από τη νύχτα της 28ης Φεβρουαρίου 2020, όταν χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες από την Τουρκία συγκεντρώθηκαν στον συνοριακό σταθμό των Καστανιών Έβρου, παρακινούμενοι από ψευδείς πληροφορίες ότι τα σύνορα με την Ελλάδα και, κατ’ επέκταση, την Ευρώπη είχαν ανοίξει.
Το επόμενο σαρανταήμερο σημαδεύτηκε από ένταση, επεισόδια, χρήση χημικών, φωτιές, ρίψεις αντικειμένων και καταγεγραμμένους πυροβολισμούς, σε μια κρίση που χαρακτηρίστηκε ως «υβριδικός πόλεμος» μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Στην εκπομπή Prime Time, ο δημοσιογράφος Γιάννης Σουλιώτης επιστρέφει στον Έβρο για να φωτίσει, μέσα από ανέκδοτο οπτικό υλικό – από κινητά αστυνομικών, κάμερες ασφαλείας και το διαδίκτυο – τις κρίσιμες στιγμές εκείνης της περιόδου. Μέσα από συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές και αρμόδιους της εποχής, αποκαλύπτονται οι πρώτες αντιδράσεις της ελληνικής πλευράς, η κινητοποίηση Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας, οι εμπειρίες των κατοίκων των συνόρων και ο ρόλος που έπαιξε η φυσική και τεχνητή θωράκιση του Έβρου.
Ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ στρατηγός Κωνσταντίνος Φλώρος, ο υπαρχηγός της ΕΛ.ΑΣ. Πασχάλης Συριτούδης και άλλοι στρατιωτικοί και ακαδημαϊκοί μιλούν στην κάμερα για τις κόκκινες γραμμές της ελληνικής πλευράς, την πολιτική στόχευση της Άγκυρας, και το πώς αποτράπηκε η παραβίαση των συνόρων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Άγγελος Συρίγος, η Τουρκία, φιλοξενώντας εκατομμύρια πρόσφυγες και μετανάστες, επιχείρησε τότε μια οργανωμένη αποστολή πίεσης προς την Ευρώπη, με στόχο όχι απλώς τη μετακίνηση πληθυσμών, αλλά τη δημιουργία πολιτικής αποσταθεροποίησης.
Ο πληθυσμός των προσφύγων και μεταναστών που φιλοξενούνταν εκείνη την περίοδο στην Τουρκία ήταν εξαιρετικά μεγάλος – υπολογίζεται σε περίπου πέντε εκατομμύρια άτομα. «Κάποιοι ήταν δύο φορές πρόσφυγες όπως οι Παλαιστίνοι, κάποιοι ήταν από τη Σομαλία, κάποιοι από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, τον Μπαγκλαντές.»
Η Άγκυρα, η οποία μέχρι τότε χρησιμοποιούσε τη μεταναστευτική πίεση ως μοχλό υπενθύμισης προς την Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να εξασφαλίζει χρηματοδότηση, φαίνεται πως εκείνη τη φορά επιχείρησε μια πιο επιθετική τακτική: να στείλει ένα μεγάλο αριθμό που να τους πει «δεν είναι απλώς ότι θα σας έρθουν, θα αποσταθεροποιήσουν το πολιτικό σας σύστημα. Θα πέσουν οι κυβερνήσεις σας. Αυτό ήταν ο στόχος του Ερντογάν».
Ο τότε υπουργός Προστασίας του Πολίτη εξηγεί πως η τουρκική πλευρά φαινόταν να κινείται με βάση μια σαφώς εσφαλμένη εκτίμηση: «ή μάλλον η ψευδαίσθηση που είχαν και όλο το κλίμα το οποίο τους καλλιεργήθηκε όταν άρχισαν να τους ωθούν προς τα σύνορα με προτροπή κυβερνητική τουρκική, ήταν ότι κατά κάποιο τρόπο θα περάσουν ανενόχλητοι, θα διασχίσουν τον Έβρο και θα βαδίσουν προς τα πάνω».
Ήταν μόλις μερικές ώρες μετά τη δημόσια δήλωση του Τούρκου προέδρου ότι η Τουρκία ανοίγει τα σύνορα προς την Ευρώπη, όταν οι ελληνικές αρχές άρχισαν να καταγράφουν την πρώτη κινητικότητα στα σύνορα. Οι κάμερες νυχτερινής όρασης των συνοριοφυλάκων στον Έβρο κατέγραψαν τις πρώτες ομάδες προσφύγων και μεταναστών να κινούνται προς τις Καστανιές, σε μια αιφνίδια και μαζική απόπειρα διέλευσης από την Τουρκία προς την Ελλάδα.
Στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Τουρκίας, η παραπληροφόρηση περί ανοίγματος των συνόρων διαδίδεται αστραπιαία. Ψευδείς ειδήσεις μέσω μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τηλεοπτικών καναλιών οδηγούν χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες να ξεκινήσουν πορεία προς τα ελληνοτουρκικά σύνορα.
Η ελληνική κυβέρνηση τίθεται αμέσως σε επιφυλακή. Ο πρωθυπουργός συγκαλεί έκτακτη σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου με τη συμμετοχή της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας. Λαμβάνονται αυστηρά μέτρα, μεταξύ των οποίων η προσωρινή αναστολή της εξέτασης αιτημάτων ασύλου, ως απάντηση στη διαχείριση μιας σαφούς υβριδικής απειλής.
Στις Καστανιές, όπου ήδη έχουν συγκεντρωθεί χιλιάδες μετανάστες, στρατιωτικές δυνάμεις στήνουν πρόχειρα φράγματα με αγκαθωτό σύρμα. Η ένταση είναι έκδηλη και η ατμόσφαιρα αποπνικτική από την αγωνία και την πίεση. Την ίδια ώρα, νοτιότερα, στις Φέρες και το Δέλτα του Έβρου – περιοχές όπου δεν υπάρχει φράχτης αλλά μόνο το φυσικό όριο του ποταμού – καταγράφονται μαζικές κινήσεις πληθυσμών, με ενδείξεις καθοδήγησης από τουρκικές δυνάμεις.
Το πρωί της 1ης Μαρτίου, περίπου 36 ώρες μετά την έναρξη της κρίσης, σημειώνονται τα πρώτα σοβαρά επεισόδια στον συνοριακό σταθμό των Καστανιών, σηματοδοτώντας μια από τις πιο κρίσιμες φάσεις της έντασης.
Στα επόμενα εικοσιτετράωρα, η ένταση στις Καστανιές ανεβαίνει δραματικά. Από τις δύο πλευρές του φράχτη, η πίεση εντείνεται και οι συγκρούσεις πυκνώνουν. Το σκηνικό στο φυλάκιο ΕΦ1, στον μεθοριακό σταθμό των Καστανιών, θυμίζει εμπόλεμη ζώνη: πετροπόλεμος, δακρυγόνα, φωτιές, ακόμη και ριπές στον αέρα διαμορφώνουν μια εικόνα απόλυτης σύγκρουσης.
Στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις παραμένουν σε πλήρη επιφυλακή, ενώ τα επεισόδια αποκτούν διάρκεια και ένταση, δοκιμάζοντας τις αντοχές των Ελλήνων φρουρών και των κατοίκων της περιοχής.
Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να περάσουν στην ελληνική πλευρά, μετανάστες επιχειρούν να διαρρήξουν τον φράχτη που στέκεται εμπόδιο στο δρόμο τους προς τη Δύση. Χρησιμοποιώντας εργαλεία, προσπαθούν να κόψουν τα συρματοπλέγματα, ενώ σε ορισμένα σημεία στοιβάζουν πλαστικούς σωλήνες ποτίσματος και τους πυρπολούν, ελπίζοντας πως η φωτιά θα αποδυναμώσει το τεχνητό φράγμα.
Οι Έλληνες αστυνομικοί, που έχουν πάρει θέσεις περιμετρικά, δέχονται επιθέσεις με πέτρες καθώς προσπαθούν να ανακόψουν την προώθηση. Τα ΜΑΤ απαντούν με εκτεταμένη χρήση χημικών για να κρατήσουν τους συγκεντρωμένους μακριά από τα σύνορα. Η ένταση των επεισοδίων και η συνεχής χρήση δακρυγόνων οδηγούν σε εξάντληση των αποθεμάτων της ΕΛ.ΑΣ., με τις αποθήκες να αδειάζουν μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα.
Το χωριό Καστανιές, λίγα μόλις μέτρα από το επίκεντρο της κρίσης, βιώνει ασφυκτική πίεση. Η αποπνικτική ατμόσφαιρα από τα χημικά και οι ήχοι των συγκρούσεων θέτουν σε συναγερμό τους λιγοστούς κατοίκους – στην πλειονότητά τους ηλικιωμένους – που ζουν με τον φόβο στα σύνορα ενός απρόβλεπτου μετώπου.
Την ώρα που οι συγκρούσεις στον φράχτη των Καστανιών κορυφώνονται, στην τουρκική πλευρά δημιουργείται ένας πρόχειρος καταυλισμός, υπό άθλιες συνθήκες. Γυναίκες, παιδιά και οικογένειες στοιβάζονται εκτεθειμένοι στο κρύο, στη λάσπη και στην αποπνικτική ατμόσφαιρα από τα χημικά. Διασώστες της Ερυθράς Ημισελήνου προσφέρουν τις πρώτες βοήθειες στους τραυματίες, ενώ τα πλάνα καταγράφουν τη σκληρή πραγματικότητα ενός ανθρωπιστικού αδιεξόδου.
Στην Ελλάδα, ένα από τα σημεία που προκαλεί αντιδράσεις – τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς – είναι η απόφαση της κυβέρνησης να αναστείλει προσωρινά την εξέταση αιτημάτων ασύλου και να οδηγεί στη σύλληψη όσους περνούν παράνομα τα σύνορα.
Στις 3 Μαρτίου, τον Έβρο επισκέπτεται η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παρουσία της προέδρου της Κομισιόν, του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και κορυφαίων αξιωματούχων στέλνει ηχηρό μήνυμα υποστήριξης προς την Ελλάδα. Χώρες-μέλη της Ε.Ε. αποφασίζουν να ενισχύσουν τις συνοριακές δυνάμεις αποστέλλοντας προσωπικό και εξοπλισμό μέσω της Frontex.
Στις Καστανιές, η σύγκρουση μετουσιώνεται σε ακραία βία. Κάμερες καταγράφουν Τούρκους αστυνομικούς και στρατοχωροφύλακες να βάλλουν κατά του φυλακίου ΕΦ1 με δακρυγόνα, καπνογόνα και – σύμφωνα με μαρτυρίες – πραγματικά πυρά. Φήμες στον στρατό κάνουν λόγο για τοποθέτηση πολυβόλων “πενηντάρια” σε παράταξη, έτοιμα για κάθε ενδεχόμενο αν ο φράχτης κατέρρεε. Στο δάσος γύρω από το ΕΦ1, ριπές όπλων ακούγονται όλο και πιο συχνά.
Καθώς οι συγκρούσεις στις Καστανιές συνεχίζονται, η Τουρκία αλλάζει τακτική: χιλιάδες μετανάστες κατευθύνονται νότια, προς τις Φέρες, όπου δεν υπάρχει φράχτης, παρά μόνο το φυσικό όριο του ποταμού. Εκεί, η αποτροπή γίνεται πιο δύσκολη – και πιο βίαιη. Πυροβολισμοί εκφοβισμού από ένστολους και πολίτες, άμεσες επαναπροωθήσεις και ελάχιστες συλλήψεις χαρακτηρίζουν την κατάσταση. Παρά την κλίμακα της κρίσης, μέσα σε 30 ημέρες συνελήφθησαν μόλις 100 άτομα για παράνομη είσοδο.
Ακόμα νοτιότερα, στο Δέλτα του Έβρου, η τοπική στρατιωτική ηγεσία κινητοποιεί τους καλυβιέρηδες – κατοίκους που ζουν στις καλύβες κατά μήκος του ποταμού – ζητώντας τους να περιπολούν με τις βάρκες τους. Ο Άγγελος Χουδελούδης, διοικητής στην περιοχή, ενεργοποιεί τον άτυπο, αλλά καθοριστικό, τοπικό μηχανισμό αυτοπροστασίας των συνόρων.
Πηγή: https://www.newsbeast.gr
