Στο Αρχείο Θρακικού και Λαογραφικού Θησαυρού, τόμος 31ος, εν Αθήναις 1965 σσ. 62-64, αλιεύσαμε κείμενο με τίτλο : «Ολόχρυση προτομή του Ρωμαίου αυτοκράτορος Τραϊανού (πρόκειται για την χρυσή προτομή του Σεπτιμίου Σεβήρου). Ανευρέθη εις την Αγίαν Πέτραν Διδυμοτείχου παρά την αρχαίαν Πλωτινούπολιν». Το υπόψη κείμενο δεν αναγράφεται στα περιεχόμενα του τόμου (προφανώς λόγω τυπογραφικού λάθους) και ως συντάκτης του αναφέρεται δίχως όνομα, αλλά με ιδιότητα : «Ο αρχαιολόγος». Ενδεχομένως να πρόκειται για κάποιον αρχαιολόγο, ίσως τον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Ανδρέα Βαρβίτσα, στον οποίο παραδόθηκε η χρυσή προτομή ή για κάποιον άλλο που μετείχε (όπως θα δούμε παρακάτω στο κείμενο), στην παράδοση – παραλαβή από την Στρατιωτική Αρχή (στρατιώτες της οποίας ανακάλυψαν τη χρυσή προτομή). Ενδεχομένως να το έγραψε και κάποιος ντόπιος λόγιος με το ψευδώνυμο «Ο αρχαιολόγος» (δίχως όμως να χρησιμοποιεί εισαγωγικά, γεγονός που θα μαρτυρούσε τη χρήση ψευδώνυμου), καθώς σε ένα σημείο αναφερόμενος στα πολλά αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής μας, χρησιμοποιώντας την κτητική αντωνυμία ¨μας¨, κάνει λόγο περί του : «πολυϊστορήτου χώρου μας».
Το πιο πιθανό είναι ότι πρόκειται για κάποιον αρχαιολόγο, καθώς φαίνεται να είναι γνώστης των θεμάτων της αρχαιολογίας και ιστορίας της περιοχής. Άγνωστη βέβαια η αιτία της μη αναγραφής του ονόματος του. Το μόνο που δεν ισχύει από τα γραφόμενά του, είναι ότι η Πλωτινόπολη «σταδιοδρόμησε» μέχρι τον 12ο αιώνα, καθώς η πόλη επιβίωσε μέχρι το πρώτο μισό του 7ου αιώνα μ.Χ. Αυτό βέβαια μπορεί να εξηγηθεί με το γεγονός, ότι δεν είχαν ξεκινήσει ακόμη εκτεταμένες ανασκαφές και τα δεδομένα δεν ήταν επαρκή, όπως τη σημερινή εποχή. Επίσης στηλιτεύει έντονα την αρχαιοκαπηλία, γνωρίζει τις διατάξεις περί των χρηματικών αποζημιώσεων για όσους βρίσκουν και παραδίδουν αρχαία στην υπηρεσία της αρχαιολογίας και κλείνει το κείμενο, απευθυνόμενος σε βουλευτές, λογίους, αξιωματούχους, φορείς και εφημερίδες, δίχως να συμπεριλάβει τους αρχαιολόγους ή την αρχαιολογική υπηρεσία, με προτάσεις που αφορούν μια συντονισμένη διαδικασία ανάδειξης του αρχαιολογικού πλούτου, βάσει του οποίου θα υπάρξει μία τουριστική ανάπτυξη.
Για την ιστορία να υπενθυμίσουμε, ότι το 1965 στρατιώτες που έσκαβαν όρυγμα στον λόφο της Αγίας Πέτρας στο Διδυμότειχο, ανακάλυψαν μία χρυσή προτομή Ρωμαίου αυτοκράτορα. Μια πρώτη υπόθεση, που αναφέρει ο συντάκτης/αρχαιολόγος του κειμένου (όπως αναφέρει και στον τίτλο), είναι ότι η προτομή αναπαριστά τον αυτοκράτορα και κτήτορα της Πλωτινόπολης τον Τραϊανό (98-117 μ.Χ.). Αργότερα ταυτοποιήθηκε, ότι πρόκειται για τη μορφή του αυτοκράτορα Σεπτιμίου Σεβήρου (193-211 μ.Χ.).
Αξίζει να αναφέρουμε, ότι η προτομή περιγράφεται στο κείμενο ως μοναδικό και σπάνιο εύρημα και ότι αποτέλεσε την αφορμή για να ισχυροποιηθεί η άποψη που θέλει, ότι στον λόφο της Αγίας Πέτρας είχαν κτίσει οι Ρωμαίοι την Πλωτινόπολη, καθώς υπήρχαν πολλές άλλες εκδοχές για την τοποθεσία της. Σε σχόλιό του, ο συντάκτης/αρχαιολόγος τονίζει πως η ιστορία του Διδυμοτείχου εκτείνεται πολλά χρόνια πίσω και δεν αφορά μόνο τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο. Γεγονός που επικυρώνει την άποψη, ότι στο Διδυμότειχο θα έπρεπε να λειτουργεί Αρχαιολογικό Μουσείο, που θα εκτίθενται ευρήματα από το 5.000 π.Χ. και όχι Βυζαντινό, όπως ορίσθηκε και κατασκευάστηκε στο τέλος της δεκαετία του 2000.
Επίσης μέσω του κειμένου πληροφορούμαστε, ότι η προτομή μεταφέρθηκε στην Κομοτηνή στις 6 Ιουνίου 1965, επαληθεύοντας τις πληροφορίες που θέλουν την εύρεση της, στις αρχές Ιουνίου του ίδιου έτους.
Πολύ σημαντική είναι και η αναφορά του συντάκτη/αρχαιολόγου που λέει ότι : «Σημειώνουμε ακόμα ότι το εύρημα αυτό καθώς και άλλα, πού βρίσκονται σε διάφορα μουσεία της χώρας μας, επιστρέφονται στον τόπο πού βρέθηκαν και τούς ανήκουν, όταν υπάρξει ανάλογο Μουσείο». Και από την φράση αυτή μπορούμε να συνάγουμε το συμπέρασμα, ότι ο συντάκτης του κειμένου ήταν αρχαιολόγος. Επιπροσθέτως η φράση αυτή αποτελεί «θέσφατο», που ενισχύει τον αγώνα που ξεκινήσαμε στο Διδυμότειχο, για την επιστροφή της χρυσής προτομής του Σεπτιμίου Σεβήρου και τη μόνιμη τοποθέτησή της, στην κενή προθήκη που προέβλεψε η μουσειολογική μελέτη του Βυζαντινού Μουσείου Διδυμοτείχου.
Στο τέλος του κειμένου μεταξύ άλλων προτάσεων, ο συντάκτης/αρχαιολόγος αναφέρει, ότι θα πρέπει να γίνουν Εφορείες Αρχαιοτήτων στην Αλεξανδρούπολη (όπου και έγινε από το 2014) και στο Διδυμότειχο. Ανάλογη θέση σχετικά με το Διδυμότειχο, είχε και ένας άλλος μεγάλος αρχαιολόγος ο αείμνηστος Γεώργιος Μπακαλάκης, ο οποίος έλεγε, ότι το Διδυμότειχο πρέπει να αποτελέσει έδρα Εφορείας Αρχαιοτήτων, καθώς επίσης και ότι : «όποιος αρχαιολόγος ασχοληθεί με το Διδυμότειχο θα το αναδείξει αλλά θα αναδειχθεί και ο ίδιος». Ενδεχομένως ο μυστηριώδης συντάκτης του κειμένου να είναι ο Γεώργιος Μπακαλάκης, ο οποίος : «Θεωρείται ο κατεξοχήν ¨σκαπανέας¨ της αρχαιολογικής έρευνας στη Θράκη. Από το 1931 υπηρέτησε ως επιμελητής και στη συνέχεια ως Έφορος Αρχαιοτήτων σε διάφορες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Το 1961 η Θρακική Εστία Θεσσαλονίκης εξέδωσε το σύγγραμμα του με τίτλο : «Αρχαιολογικές έρευνες στη Θράκη 1959 – 1960». Στο υπόψη βιβλίο ο αείμνηστος καθηγητής αναφέρει και περιγράφει πολλές αρχαιολογικές τοποθεσίες του βορείου Έβρου, μεταξύ αυτών αναφέρει βεβαίως και το Διδυμότειχο»[1].
Παρακάτω παραθέτουμε το κείμενο, όπου για τη διευκόλυνση των αναγνωστών, εντάξαμε συμπληρωματικές πληροφορίες εντός παρενθέσεων και με πλάγια γράμματα.
ΟΛΟΧΡΥΣΗ ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ ΤΡΑΪΑΝΟΥ ΑΝΕΥΡΕΘΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΓΙΑΝ ΠΕΤΡΑΝ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑΝ ΠΛΩΤΙΝΟΥΠΟΛΙΝ
Πολύτιμο εύρημα ανεκαλύφθη τυχαίως από την φρουρά του Τάγματος Διδυμοτείχου, στον χώρο της Αγίας Πέτρας, οπού ήδη τοποθετείται μετ’ ασφαλείας ή αρχαία πόλις Πλωτινούπολις. Το ενδιαφέρον και η στοργή των οπλιτών και αξιωματικών της φρουράς και η χαρά τους για το προγονικό εύρημα, μας κατασυγκινεί. Εμφανίζει την υψηλή πνευματική στάθμη του στρατού μας και τον αληθινόν πατριωτισμόν πού τον διακατέχει.
Δεν πρόκειται περί συνηθισμένου ευρήματος (όστρακα, αγαλματίδια, στήλες, νομίσματα) που τα θρακικά χώματα διαφυλάσσουν και προκαλούν την αρχαιολογική και ιστορική έρευνα του πολυϊστορήτου χώρου μας.
Πρόκειται περί χρυσής προτομής αυτοκράτορος Ρωμαίου, πού θα τον ετίμησε η Πλωτινούπολις ως ευεργέτην της. Στη Μάκρη και Μαρώνεια σώζονται στήλες με ψηφίσματα προς τούς Ρωμαίους αυτοκράτορες για τις ευεργεσίες τους προς τις Θρακικές πόλεις, πού τις άφησαν ελεύθερες (CIVITAS LIBERA).
Από το γεγονός, ότι η Πλωτινούπολις, χτισμένη στον λόφο Αγία Πέτρα, νοτίως του Γυμνασίου Διδυμοτείχου, και δίπλα στον Ερυθροπόταμο, πάνω στα θεμέλια άλλης αρχαίας θρακικής πόλεως, επήρε το όνομα από την γυναίκα του ευεργέτη και φιλέλληνα αυτοκράτορα Τραϊανού, Πλωτίνα ή Πλωτίνη (Pompeia Plotina), μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το εύρημα, είναι αφιέρωμα του Δήμου «Πλωτινουπολιτών» προς τον Τραϊανό (τελικώς επικράτησε η άποψη, ότι η προτομή είναι του Σεπτιμίου Σεβήρου) για να τον τιμήσει, όπως ετίμησε και την Αυγούστα σύζυγό του Πλωτίνη.
Το εύρημα είναι εξαιρετικό και μοναδικό όχι μονάχα στα ευρήματα της Θράκης, αλλά και όλης της Ελλάδος. Είναι προτομή, μπούστο, ολόχρυση, «άπευθος (καθαρός) χρυσός», στο ήμισυ περίπου του φυσικού μεγέθους (24 καρατίων, 0.25 μ. ύψους από το στήθος και έχει βάρος 980 γρ.) θαυμασίας τέχνης και διατηρημένη υπέροχα σαν να είναι τώρα βγαλμένη από το καλούπι (μήτρα). Η σκαπάνη προσέκρουσε στον κρόταφο και το κρανίο και κάπως την έβλαψε, αλλά η βλάβη εύκολα επανορθώνεται (και η φράση αυτή περί εύκολης επανόρθωσης της βλάβης, αποτελεί ισχυρή ένδειξη, ότι ο συντάκτης ήταν αρχαιολόγος και γνώριζε πρακτικές αποκατάστασης των αρχαιοτήτων).
Παριστάνει Ρωμαίο αυτοκράτορα, τον Τραϊανό 98 – 117 μ.Χ., κατά πάσαν πιθανότητα (όπως προαναφέραμε η χρυσή προτομή παριστάνει τον Σεπτίμιο Σεβήρο), με σγουρό μαλλί, γένειο, θώρακα φολιδωτό ή αλυσιδωτό και στο στήθος εξέχει το γοργόνειον ή Μέδουσα, επιμελημένης παραστάσεως. Από τα μάτια λείπουν οι κόρες, πού είχαν ενθέσει από άλλη ύλη και έπεσαν με τον καιρό στα χώματα και χάθηκαν.
Το βάθρο στο οποίον εστηρίζετο η προτομή λείπει. Φαίνονται όμως στην ράχη της προτομής οι τύποι των καρφιών πού ήταν καρφωμένοι σ’ αυτό. Το γεγονός αυτό, ότι δηλαδή βρέθηκε η προτομή δίχως το στήριγμά της, το ότι ο χώρος που ανακαλύφθηκε δεν έχει χαλάσματα και ερείπια για να πει κανείς ότι έπεσαν και σκέπασαν το άγαλμα και το ότι η προτομή ήταν πολύτιμη (χρυσός ενός κιλού περίπου) δίνει το ενδόσιμο να πιστέψουμε ότι η προτομή ξηλώθηκε από το βάθρο της, και από το ιερό στο όποιο ήταν στημένη, και οι φρουροί ή κάποιοι αρμόδιοι, την πήραν και την έθαψαν εκεί πού βρέθηκε σήμερα, για να την διαφυλάξουν προφανώς από κάποιαν επιδρομή.
Και πόσες (επιδρομές) δεν έγιναν, αυτού ως τον 12ο αιώνα, πού εσταδιοδρόμησεν η Πλωτινούπολις με τα αυτοκρατορικά προνόμια και με έδρα Επισκόπου !
Το σπάνιο αυτό και μοναδικό (όπως επιμένουμε) εύρημα της Πλωτινουπόλεως πιστοποιεί ότι η θέσις τού Διδυμοτείχου «Αγία Πέτρα» είναι αναμφισβήτητα ο χώρος της Πλωτινουπόλεως, γιατί αν και βρέθηκαν επιγραφές (όπως αναφέρει σε κείμενα του ο Αρχιμανδρίτης Νικόλαος Βαφείδης) και νομίσματα και μέλη αρχαίων χτισμάτων (κιονόκρανα) πού φυλάσσονται στο Γυμνάσιο Διδυμοτείχου, υπάρχει η διαφωνία ότι η Πλωτινούπολις ήταν βορείως του Διδυμοτείχου ή στο Πύθιο, ή στο Ουζούν Κιοπρού (Μακρά Γέφυρα) της Ανατ. Θράκης ή και αλλού.
Με το εύρημα όμως αυτό πιστοποιείται άλλη μια φορά, ότι η Αγία Πέτρα τού Διδυμοτείχου, το ύψωμα νοτίως του Γυμνασίου ως την Σιδηροδρομική Γραμμή, είναι ο χώρος που κατείχε η Πλωτινούπολις και προ αυτής άλλη αρχαιότερη με άγνωστο ως σήμερα όνομα και τούτο, διότι τα ευρήματα : όστρακα, μωσαϊκά, μέλη αρχαίων κτισμάτων, νομίσματα, στέρνες, κλίμακες από το ύψωμα, προς τον Ερυθροπόταμο, εμφανίζουν τον χώρο με πανάρχαια ιστορία και όχι μονάχα Ρωμαϊκή και Βυζαντινή.
Ήταν λιμάνι (η Πλωτινόπολη) πάνω στον Έβρο και τα πλοία έφταναν ως εκεί και βρέθηκαν κομμάτια αγγείων προϊστορικών και των κλασικών χρόνων.
Η προτομή κατακάθαρη και λάμπουσα, εθαυμάσθη και οι στρατιωτικές αρχές ειδοποίησαν σύντομα την Εφορεία Αρχαιοτήτων Θράκης (στην Κομοτηνή) να επιληφθεί τού ζητήματος της παραλαβής της.
Έτσι την Κυριακή (6-6-1965) ο αναπληρωτής του Εφόρου Αρχαιοτήτων Θράκης κ. Κ. Τρεμόπουλος, Γυμνασιάρχης Κομοτηνής, ο έκτακτος επιμελητής Αρχαιοτήτων Αλεξανδρουπόλεως κ. Άγγ. Ποιμενίδης και ο του Διδυμοτείχου κ. Φυντάνης, καθώς και ο φύλαξ αρχαιοτήτων Κομοτηνής, παρέλαβαν από την Στρατιωτική Αρχή του Διδυμοτείχου το πολύτιμο εύρημα, παρισταμένου και του Δημάρχου Διδυμοτείχου κ. Στ. Xατζηστεργίου.
Η προτομή μετεφέρθη εις το Μουσείον Κομοτηνής, αφού υπεγράφησαν τα σχετικά Πρωτόκολλα παραδόσεως και παραλαβής της.
Το εύρημα θα μελετηθεί, θα γίνουν σχετικές ανακοινώσεις, θα αναγγελθεί αρμοδίως στο Αρχαιολογικό Συμβούλιο, θα χαρακτηρισθεί και θα εκτιμηθεί για να λάβουν την σχετική αμοιβή οι ευρόντες και παραδόσαντες το αρχαιολογικόν αντικείμενον, πράγμα πού στην περίπτωσή μας έγινε με πάσαν φροντίδα και επιμέλειαν από μέρους της Στρατιωτικής Αρχής του Διδυμοτείχου.
Ας σημειωθεί ότι η εκτίμησις του ευρήματος γίνεται από μέρους αρμοδίων αρχαιολόγων και ειδικών σε (χρηματικά) ποσά ασυγκρίτως υψηλά απ’ όσα προσφέρουν οι ασυνείδητοι και βρωμεροί αρχαιοκάπηλοι, που με την μαύρη αγορά τους, ξεγελούν τούς αφελείς και χαραμίζουν τους προγονικούς μας θησαυρούς για να στολίσουν ξένα μουσεία.
Το 1/2 της πραγματικής αξίας του αντικειμένου λαμβάνουν όσοι παραδίδουν τα πολύτιμα αυτά κειμήλια και τα αντικείμενα, αυτά είναι πάλι δικά τους εφόσον ανήκουν και διαφυλάσσονται στα Εθνικά μουσεία και είναι περιουσία τού λαού μας από προγονική κληρονομιά.
Σημειώνουμε ακόμα ότι το εύρημα αυτό καθώς και άλλα, πού βρίσκονται σε διάφορα μουσεία της χώρας μας, επιστρέφονται στον τόπο πού βρέθηκαν και τούς ανήκουν, όταν υπάρξει ανάλογο Μουσείο. Ο κ. Δήμαρχος του Διδυμοτείχου, πού παρακολούθησε την παράδοση της υπέροχης χρυσής προτομής με σφιγμένη καρδιά, ας φροντίσει να ιδρυθεί μουσείο στην πόλη του, και το «χρυσό άγαλμα» θα επιστρέψει.
Συμπέρασμα : Τα χώματα της θρακικής γης, κρύβουν πολύτιμα κειμήλια προγονικής ιστορίας του χώρου. Κάθε λίγο και λιγάκι αποκαλύπτονται και όσα βρίσκουν οι καλοί πατριώται, τα παραδίδουν στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Θράκης. Πολλά όμως φυγαδεύονται από τις συμμορίες των αρχαιοκαπήλων η καταστρέφονται από άγνοια των κατοίκων.
Ανάγκη να κινηθούν οι βουλευταί μας, οι Θράκες λόγιοι και αξιωματούχοι και οι Θρακικές Εστίες, ο Τύπος και κάθε ζωντανός πατριώτης, να γίνουν : α) Εφορείες Αρχαιοτήτων στην Αλεξανδρούπολη, Διδυμότειχο. β) Να ιδρυθούν Μουσεία. γ) Να ενεργηθούν ανασκαφές. δ) Να περισυλλεχθούν τα δώθε-κείθε αρχαιολογικά αντικείμενα. ε) Να συγγραφούν μελέτες και οδηγοί αρχαιοτήτων Θράκης. στ) Να αναπτυχθεί ο τουρισμός μας και άλλα σχετικά έργα. Καθήκον ύψιστο και εθνικό.
Ο αρχαιολόγος
[1]. Βλ. Σαρσάκη Ιωάννη, Γεώργιος Μπακαλάκης ένας άγνωστος ευεργέτης του Διδυμοτείχου, kastropolites.com
