Οι καλά καλυμμένοι από πυκνή και άγρια βλάστηση για δεκαετίες, οικογενειακοί τάφοι των Εβραϊκών οικογενειών της Αλεξανδρούπολης, επιτέλους αναδείχθηκαν πριν λίγες ημέρες, από συνεργείο πρασίνου του Δήμου Αλεξανδρούπολης, μετά από παρέμβαση κατοίκων της περιοχής.
Ο ευπρεπισμός του χώρου και η περίφραξή του, μόνο θετικό πρόσημο μπορούν να δώσουν στην υπεύθυνη Αντιδημαρχεία Πρασίνου, που ανταποκρίθηκε ταχύτατα στο σχετικό αίτημα πολιτών, βγάζοντας επιτέλους το εβραϊκό κοιμητήριο Αλεξανδρούπολης από την αφάνεια και τη λήθη.
Χωρίς τα σύνδρομα του παρελθόντος η κοινωνία της Αλεξανδρούπολης φαίνεται πως σταδιακά αποκαθιστά την ιστορία της πόλης και τα τοπόσημά της. Ωστόσο αναμένουμε από τη δημοτική αρχή να δείξει το ανάλογο ενδιαφέρον και για άλλα σημαντικά τοπόσημα, όπως είναι το συγκρότημα του Γαλλικού Σταθμού Αλεξανδρούπολης.
Μία μικρή αναφορά στους Εβραίους της Αλεξανδρούπολης
Οι πρώτοι Εβραίοι εμφανίζονται στο Δεδεαγάτς με την άφιξη του τρένου στην περιοχή, τη δεκαετία του 1870. Λίγο πριν τη Βουλγαρική κατοχή προσέγγιζαν τα 150 άτομα ενώ το γεγονός πως οι συλληφθέντες τη μοιραία νύχτα της 3ης-4ης Μαρτίου 1943 ήταν 42 άτομα, (που ανήκαν σε 12 οικογένειες και κατοικούσαν σε 11 σπίτια), αποδεικνύει ότι οι περισσότεροι Εβραίοι πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, όπως άλλωστε και πολλοί κάτοικοι της κατοχικής Αλεξανδρούπολης από τους Βουλγάρους.
Η Ισραηλιτική Κοινότητα Αλεξανδρούπολης, δεν είχε ανθηρά οικονομικά, αφενός διότι ήταν σχετικά ολιγάριθμη και αφετέρου επειδή, όντας νεότερη Κοινότητα, δεν είχε προλάβει να αποκτήσει προσοδοφόρα ακίνητη περιουσία, ώστε να μπορεί να συντηρείται με αυτάρκεια. Προφανώς γι’ αυτό, τον Μάιο του 1930, επί τη ευκαιρία της επίσκεψης του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου στη θρακική πόλη, του υποβάλει υπόμνημα, με το οποίο ζητά την κρατική αρωγή για τη συνέχιση της εύρυθμης λειτουργίας της, ώστε να καλύψει «τα έξοδα συντηρήσεως της Συναγωγής και της μισθοδοσίας του Ραββίνου», αλλά και για να περιτειχίσει το νεκροταφείο της, «το οποίο παραμένον από μακρόν ετών εκτεθειμένον ευρίσκεται εν αθλία καταστάσει και παρουσιάζει όψιν αξιοθρήνητον.». Το υπόμνημα βρίσκεται στο βιβλίο των Θάνου Βερέμη-Φωτεινής Κωνσταντοπούλου (επιμέλεια), Οι Έλληνες Εβραίοι. Στοιχεία της ιστορίας τους μέσα από διπλωματικά και ιστορικά έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1999, σελ. 489-490. Από το Υπόμνημα αυτό μαθαίνουμε ότι η Κοινότητα είχε συγκεντρώσει ένα σεβαστό ποσό για την περιτείχιση του κοιμητηρίου και της υπελείπετο ποσό τριάντα χιλιάδων δραχμών περίπου, για το οποίο είχε ζητήσει να γίνει πρόβλεψη στον προϋπολογισμό του Δήμου, ο οποίος όμως είχε άλλες προτεραιότητες.
Η Ισραηλιτική Κοινότητα Αλεξανδρούπολης απέκτησε πλήρη νομική οντότητα μόλις στα 1938, υπό το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά. Ιδρυτικά μέλη της Κοινότητας αναφέρονται οι Μωϊς Χάτεμ, Αβραάμ Χάτεμ, Μωϊς Ματαλόν, Ισαϊα Αμπουλάφια, Σαμουέλ Εσκεναζή, Σαμουέλ Μέντα, Λέων Μητράνη, Λέων Ματαλών, Ισουά Μπαλούλ, Αλμπέρτ Μπεχάρ, Αιμίλ Ματαλόν, Μποχώρ Αμπουλάφια, Αντζέλ Σιμσή, Νισήμ Γκερόν, Ραφαήλ Αμπουλάφια, Βιτάλη Οβαδιά, Νισήμ Γκάρτη, Βιτάλη Ματαλόν, Σαδή Ματαλόν, Μαϊρ Μπεχάρ, Ισουά Μπεχάρ, Ιομτώβ Ματαλόν, Ιωσήφ Μητράνη, Ιωσήφ Μπενσόα και Ααρών Σιμσή. Πρόεδρος αναφέρεται ο Μ. Χάτεμ και γραμματέας ο Α. Μπεχάρ.
Το εβραϊκό κοιμητήριο Αλεξανδρούπολης βρίσκεται στα βορειοανατολικά της πόλης, σε πάροδο της οδού Κεσσάνης, σε μικρή απόσταση από το παλιό μουσουλμανικό νεκροταφείο αλλά και τους λοιπούς κοιμητηριακούς χώρους της πόλης.
Τα ορατά και μη καλυμμένα μνήματα είναι περίπου δεκαπέντε. Κάποια από αυτά φαίνεται να έχουν συληθεί, κάποιες επιτύμβιες πλάκες έχουν μετακινηθεί ή και σπάσει αλλά η γενικότερη εικόνα του κοιμητηρίου, δείχνει σχετικά καλή, παρά την μακροχρόνια εγκατάλειψή του.
Κάποια από τα μνήματα έχουν κυλινδρική μορφή στο άνωθεν μέρος τους, με τον κύλινδρο, το πιθανότερο να συμβολίζει το Σέφερ Τορά, τον κύλινδρο της Τορά, και ασφαλώς αφορούν σε κεκοιμημένους ιδιαίτερης πνευματικότητας και θρησκευτικότητας.
Αρκετοί από τους τάφους παρουσιάζουν ενδιαφέρον, καθώς έχουν τον ίδιο μορφολογικό τύπο με αυτά του εβραϊκού νεκροταφείου Διδυμοτείχου, όπου η επιγραφή είναι οριζόντια χαραγμένη στη μεγάλη διάσταση της πλάκας και απουσιάζουν θρησκευτικά σύμβολα. Ο τύπος αυτός είναι πιθανότατα ένδειξη της καταγωγής των τεθνεώτων αλλά και του τεχνίτη χαράκτη. Υπάρχουν και νεώτερης τεχνοτροπίας μνήματα, όπου ξεχωρίζει το Μαγκέν Νταβίντ, ενώ σε κάποια η επιγραφή είναι γραμμένη στα λαντίνο με εβραϊκούς χαρακτήρες.
Οι χρονολογίες κυμαίνονται ανάμεσα στα 5681 και στα 5702, δηλαδή ανάμεσα στο 1921 και στο 1942, λίγο πριν ξεσπάσει το κακό που όλοι γνωρίζουμε.
Οι πληροφορίες για το Εβραϊκό Κοιμητήριο και τους Εβραίους προέρχονται από το σύγγραμμα του κ. Θρασύβουλου Παπαστρατή “Οι Εβραίοι της Αλεξανδρούπολης”, περιοδικό ΧΡΟΝΙΚΑ, φ. 251, τ. 42, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2019, έκδοση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδος.
