Ο κύκλος του νερού γίνεται πιο ασταθής και ακανόνιστος λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αύξηση της θερμοκρασίας, περισσότερη εξάτμιση από θάλασσες, λίμνες και εδάφη.
Αλλαγή στα είδη των βροχοπτώσεων, περιοχές με έντονη υγρασία ξεραίνονται και περιοχές που ήταν ξηρές δέχονται ξαφνικές πλημμύρες.
Λιώσιμο παγετώνων και πάγων, περισσότερο γλυκό νερό καταλήγει στις θάλασσες.
Στην Ελλάδα βιώνουμε ακραία καιρικά φαινόμενα, πιο συχνές καταιγίδες το φθινόπωρο και πιο έντονες ξηρασίες το καλοκαίρι.
Τα ποτάμια έχουν λιγότερο νερό τον χειμώνα και πλημμύρες την άνοιξη και το φθινόπωρο.
Ο ελληνικός πρωτογενής τομέας (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) επηρεάζεται πλέον έντονα από την κλιματική αλλαγή:
Γεωργία
- Ξηρασίες, μακρύτερες περίοδοι χωρίς βροχές μειώνουν την παραγωγή σε καλλιέργειες όπως σιτάρι, βαμβάκι, ελιές.
- Ακραία καιρικά φαινόμενα, απότομες καταιγίδες, χαλάζι και παγετοί καταστρέφουν σοδειές (π.χ. αμπέλια, φρούτα).
- Οι εποχές μεταβάλλονται, προκαλώντας προβλήματα στον προγραμματισμό σποράς και συγκομιδής.
- Αύξηση παρασίτων και ασθενειών, η ζέστη ευνοεί έντομα και παθογόνους οργανισμούς που καταστρέφουν καλλιέργειες.
Κτηνοτροφία
- Μείωση διαθέσιμων ζωοτροφών, η ξηρασία πλήττει τα βοσκοτόπια και την παραγωγή ζωοτροφών.
- Θερμική καταπόνηση ζώων, οι υψηλές θερμοκρασίες επηρεάζουν αρνητικά την υγεία και την παραγωγικότητα των ζώων (γάλα, κρέας).
- Αύξηση ασθενειών, αναπτύσσονται νέες ασθένειες λόγω της αλλαγής κλίματος.
Αλιεία
- Θέρμανση θαλασσών, τα παραδοσιακά είδη (π.χ. μπακαλιάρος, γαύρος) μειώνονται ή μεταναστεύουν σε πιο κρύα νερά.
- Εμφάνιση ξενικών ειδών, νέα είδη από τροπικές περιοχές απειλούν τα τοπικά οικοσυστήματα και την αλιεία.
- Οξίνιση θαλασσών, η αύξηση του CO₂ επηρεάζει τα οστρακοειδή και τα κοράλλια.
Συνολικό αποτέλεσμα:
- Αύξηση κόστους παραγωγής.
- Μείωση παραγωγικότητας και εισοδήματος.
- Ανάγκη για νέες καλλιέργειες και νέες τεχνικές (π.χ. ανθεκτικές ποικιλίες, νέες τεχνολογίες άρδευσης).
- Πίεση για προσαρμογή ή και επιτάχυνση εγκατάλειψης της γης
Λόγω της κλιματικής αλλαγής, στην Ελλάδα προβλέπεται ότι ορισμένες καλλιέργειες θα αντέξουν καλύτερα ή ακόμη και θα ευνοηθούν.
Καλλιέργειες που αντέχουν ή ευνοούνται:
Ελιά, Αντέχει την ξηρασία και τις υψηλές θερμοκρασίες, όμως χρειάζεται προστασία από ξαφνικούς παγετούς και νέες ασθένειες.
Αμπελοκαλλιέργεια, γενικά ανθεκτική σε μέτρια ξηρασία, πιθανόν να χρειαστεί μετατόπιση σε πιο δροσερές περιοχές (π.χ. σε μεγαλύτερο υψόμετρο).
Σύκα, αμύγδαλα, ρόδια, καρποφόρα δέντρα που αγαπούν τις θερμές και ξηρές συνθήκες. Το ρόδι ειδικά φαίνεται να έχει μεγάλη δυναμική σε νέες συνθήκες.
Αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά (ρίγανη, θυμάρι, λεβάντα, δεντρολίβανο) έχουν ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό και αντοχή στη ζέστη και μεγάλη ζήτηση διεθνώς (εξαγωγές).
Σιτηρά ανθεκτικά στην ξηρασία και νέες ποικιλίες σιταριού και κριθαριού που χρειάζονται λιγότερο νερό.
Καλλιέργειες που κινδυνεύουν περισσότερο:
- Καλαμπόκι (χρειάζεται πολύ νερό).
- Ρύζι (πολύ υψηλές απαιτήσεις σε νερό).
- Μηλιές και κερασιές (ευαίσθητες σε ζέστη και ακραία καιρικά φαινόμενα).
Συμπέρασμα:
Ο ελληνικός πρωτογενής τομέας έχει προκλήσεις, αλλά και ευκαιρίες αν στραφεί σε καλλιέργειες ανθεκτικές στην ξηρασία και στο θερμότερο κλίμα.
Η προσαρμογή και η έρευνα (νέες ποικιλίες, καλύτερη διαχείριση νερού) θα είναι κρίσιμες.
Ο πρωτογενής τομέας μπορεί να συμβάλει στην ενεργειακή μετάβαση
Ο πρωτογενής τομέας (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ενεργειακή μετάβαση προς πιο καθαρές και βιώσιμες μορφές ενέργειας.
Παραγωγή βιοενέργειας
- Υπολείμματα καλλιεργειών (π.χ. κλαδέματα, άχυρο) και ζωικά απόβλητα (κοπριά) μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παραγωγή βιοαερίου ή βιοκαυσίμων.
- Π.χ. αγροτικά βιοαέριο εργοστάσια που παράγουν ρεύμα και θερμότητα.
Αγρό-φωτοβολταϊκά
Τοποθέτηση φωτοβολταϊκών πάνελ για σκίαση ειδικών καλλιεργειών ή σε αναξιοποίητες μη παραγωγικές εκτάσεις, έτσι ώστε να παράγεται ηλεκτρική ενέργεια για αυτοκατανάλωση και πώληση χωρίς να χάνεται παραγωγική γη.
Αιολικά πάρκα σε βοσκοτόπια και περιοχές που χρησιμοποιούνται για εκτατική κτηνοτροφία μπορούν να εγκατασταθούν μικρής και μεσαίας ισχύος ανεμογεννήτριες.
Αξιοποίηση βιομάζας
- Καύση υπολειμμάτων (ξύλα, φυτικά υλικά) σε ειδικές εγκαταστάσεις για παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού.
Παραγωγή πράσινου υδρογόνου
- Αγροτικές περιοχές με πολύ ήλιο και αιολική ενέργεια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παραγωγή πράσινου υδρογόνου, που είναι καύσιμο του μέλλοντος.
Εξοικονόμηση ενέργειας στη γεωργία
- Χρήση έξυπνων συστημάτων άρδευσης, ανανεώσιμων πηγών για άντληση νερού κλπ., ώστε να μειώνεται η κατανάλωση πετρελαίου και ρεύματος.
Οφέλη για τον πρωτογενή τομέα:
- Νέες πηγές εισοδήματος για τους αγρότες.
- Μείωση ενεργειακού κόστους.
- Περιβαλλοντική αναβάθμιση της γεωργικής δραστηριότητας.
- Συμβολή στην ενεργειακή αυτάρκεια αγροτικών κοινοτήτων.
Συμπέρασμα:
Ο πρωτογενής τομέας δεν είναι μόνο θύμα της κλιματικής κρίσης. Μπορεί να γίνει πρωταγωνιστής στην ενεργειακή μετάβαση, εφόσον δοθούν σωστά κίνητρα και τεχνική υποστήριξη στους παραγωγούς.
*Ο Βασίλης Τσολακίδης είναι Βιοαρχιτέκτονας
