Ίσως η σημαντικότερη διάκριση στο ποινικό δίκαιο καθώς είναι αυτή που μαζί με άλλες παραμέτρους θα καθορίσει τη ποινή για το τελεσθέν έγκλημα. Ποια είναι όμως τα είδη του δόλου και της αμέλειας;
Αρχικά ας αναλύσουμε την έννοια του δόλου. Ο δόλος αποτελεί τη πιο βαριά μορφή υπαιτιότητας. Χαρακτηρίζεται από το γνωστικό και το βουλητικό στοιχείο δηλαδή από τη γνώση του δράστη του εγκλήματος που θα προκαλέσει καθώς και τη θέληση του να θέσει σε κίνδυνο κάποιο έννομο αγαθό. Ο δόλος διακρίνεται σε άμεσο και σε ενδεχόμενο. Ο άμεσος δόλος έχει δύο υποκατηγορίες στον άμεσο δόλο α βαθμού ή δόλο επιδίωξης κατά τον οποίο ο δράστης στρέφεται ενσυνείδητα και ευθέως εναντίον ενός εννόμου αγαθού και στον άμεσο δόλο β βαθμού ή αναγκαίο δόλο που ο δράστης αποδέχεται τις λεγόμενες παράπλευρες απώλειες που θα έχει η εγκληματική του ενέργεια. Στον ενδεχόμενο δόλο ο δράστης δεν επιδιώκει ούτε επιθυμεί το παράνομο αποτέλεσμα, το προβλέπει όμως ως ενδεχόμενο αποτέλεσμα των ενεργειών του και το αποδέχεται άσχετα με το αν μέσα του ελπίζει πως θα το αποφύγει. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά όμως της αμέλειας;
Ως αμέλεια ορίζεται η μορφή της υπαιτιότητας σύμφωνα με τη οποία ο δράστης ενώ όφειλε και μπορούσε να καταβάλλει μεγαλύτερη προσοχή, έδρασε αμελώς με αποτέλεσμα να επέλθει βλάβη του εννόμου αγαθού. Η αμέλεια έχει δύο όψεις μία εξωτερική και μία εσωτερική. Περαιτέρω κατηγοριοποιείται σε ενσυνείδητη και ασυνείδητη αμέλεια. Στην ενσυνείδητη αμέλεια ο δράστης προβλέπει το αξιόποινο αποτέλεσμα της πράξης του, έχει όμως την πεποίθηση πως θα το αποφύγει. Σημαντικό είναι να τονιστεί πως ενώ στην ενσυνείδητη αμέλεια ο δράστης έχει πίστη για την αποφυγή του εγκληματικού αποτελέσματος, στον ενδεχόμενο δόλο ο δράστης απλώς ελπίζει πως θα αποφευχθεί. Η ασυνείδητη ή (άνευ συνειδήσεως αμέλεια) είναι αυτή κατά την οποία ο δράστης δε προβλέπει καθόλου το αξιόποινο της ενέργειας ή της παράλειψης του. Στην ασυνείδητη αμέλεια ο δράστης επιδεικνύει έλλειψη προσοχής και δε προβλέπει καθόλου τα αποτελέσματα των πράξεων του. Εμείς οι νομικοί λέμε χαρακτηριστικά πως έχει γνωστικό και βουλητικό στοιχείο μηδέν. Χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις ασυνείδητης αμέλειας είναι τα τροχαία ατυχήματα.
Να επισημανθεί πως ο δόλος έχει και άλλες διακρίσεις όπως είναι ο γενικός δόλος, ο ανάστροφος γενικός δόλος, ο διαζευκτικός δόλος καθώς και άλλα βαθύτερα νομικά ζητήματα όπως το αστόχημα βολής, η πραγματική και η νομική πλάνη που δεν είναι της παρούσης.
Τέλος, ο ποινικολόγος είναι υποχρεωμένος να εξετάζει πάντοτε με προσοχή τα ζητήματα που αφορούν τον δόλο και την αμέλεια καθώς είναι καθοριστικότατα για τη τελική ποινή που θα αποδοθεί στον δράστη.
Το παραπάνω άρθρο γράφτηκε από τον Ποινικολόγο Κωνσταντίνο Καμουζή
